In een testament kan een legaat worden opgenomen, waardoor optimaal gebruik kan worden gemaakt van de tariefstructuur en de vrijstellingen in de Successiewet. Er zijn twee verschijningsvormen.
Opvullegaat
De langstlevende krijgt – in aanvulling op het erfdeel – een zodanig geldbedrag gelegateerd dat zijn (fiscale) verkrijging precies uitkomt op de vrijstelling, eventueel na imputatie van pensioenrechten en toepassing van de bedrijfsvolgingsregeling. Het legaat komt in mindering op de verkrijging van de kinderen. Vaak is dit een vordering op de langstlevende uit hoofde van een (quasi)wettelijke verdeling.
Voorbeeld (cijfers 2018)
De nalatenschap bedraagt € 1.200.000. Erfgenamen zijn de langstlevende en 2 kinderen.
| Langstlevende | Zoon | Dochter | Totaal | |
| Erfdeel (1/3e) | 400.000 | 400.000 | 400.000 | 1.200.000 |
| Erfbelasting | 0 | 64.000 | 64.000 | 128.000 |
| Mutatie opvullegaat | + 240.000 | – 120.000 | – 120.000 | 0 |
| Verkrijging | 640.000 | 280.000 | 280.000 | 1.200.000 |
| Erfbelasting | 0 | 40.000 | 40.000 | 80.000 |
Afvullegaat
Het afvullegaat gaat een stapje verder dan het opvullegaat. Bij een afvullegaat kan de langstlevende zijn verkrijging zodanig ophogen dat alle erfgenamen tegen hetzelfde marginale tarief worden belast. Dit is aan de orde als de top van de verkrijging van de kinderen is belast tegen 20%. Door het afvullegaat komt de (fiscale) verkrijging van de langstlevende in dat geval uit op het maximale bedrag van de eerste tariefschijf van 10%. Dit levert een extra besparing op van circa € 12.000: 10% x € 123.000 (cijfers 2018).
Wel of niet gebruik maken van een opvullegaat of afvullegaat?
Door het legaat neemt het vermogen van de langstlevende toe en dus ook diens nalatenschap, waarover in de toekomst erfbelastingOp grond van de Successiewet is erfbelasting verschuldigd over alles... moet worden betaald. De langstlevende krijgt in het testament daarom de mogelijkheid het legaat niet of slechts gedeeltelijk te aanvaarden. Hierdoor kan ten tijde van het (eerste) overlijden een inschatting worden gemaakt in hoeverre het (fiscaal) aantrekkelijk is om gebruik te maken van het legaat. Dit hangt ook samen met de renteafspraken die de erfgenamen maken.