In veel testamenten wordt een uitsluitingsclausule opgenomen om te voorkomen dat de erfenis moet worden gedeeld met een (ex)partner. Sinds de wijziging van het huwelijksvermogensrecht per 1 januari 2018 is hier een optie bijgekomen: de insluitingsclausule. Beide clausules kunnen ook in schenkingsovereenkomsten worden opgenomen.
Harde uitsluitingsclausule
Op grond van een “harde” uitsluitingsclausule valt een erfenis niet in een (beperkte) gemeenschap van goederen. Ook mag (de waarde van) de erfenis niet in een periodiek of finaal verrekenbedingAls alternatief voor een (beperkte) gemeenschap van goederen kunnen echtgenoten... worden betrokken. De erfenis blijft derhalve verplicht privévermogen van de verkrijger. Echtgenoten kunnen hier niet door middel van huwelijkse voorwaarden vanaf wijken (de uitsluitingsclausule dwingt).
De uitsluitingsclausule laat onverlet dat de verkrijger wel bij testament over de ontvangen erfenis kan beschikken. Dit kan worden voorkomen via een tweetrapsmaking.
Flexibele uitsluitingsclausule
Een “flexibele” uitsluitingsclausule houdt in dat de erfenis bij overlijden van de verkrijger wel in een (beperkte) gemeenschap van goederen valt en/of verrekend mag worden via een verrekenbeding. Het vervallen van de uitsluitingsclausule kan obligatoire werking (alleen de waarde van het goed valt in de gemeenschap) en goederenrechtelijke werking (het goed zelf valt in de gemeenschap) hebben.
Verder kan worden bepaald dat de uitsluitingsclausule alleen vervalt indien de echtgenoten (bijvoorbeeld) gezamenlijke afstammelingen en er geen sprake is van een (verzoek) tot echtscheiding of faillissement ten aanzien van de echtgenoot van de verkrijger.
Een flexibele uitsluitingsclausule is aantrekkelijk vanuit het oogpunt van estate planning. De verkrijger kan dan immers zelf bepalen in hoeverre hij het geschonken vermogen via de huwelijkse voorwaarden (fiscaal vriendelijk) wil delen met zijn echtgenoot.
De insluitingsclausule
Sinds 1 januari 2018 blijft een erfenis op grond van de wettelijke gemeenschap van goederen automatisch privévermogen van de verkrijger. Via een insluitingsclausule kan worden bereikt dat de erfenis wél in de gemeenschap valt. Ook hier is een harde variant (erfenis valt altijd in de gemeenschap) en een flexibele variant (erfenis valt alleen bij overlijden in de gemeenschap) mogelijk. Echtgenoten kunnen door middel van huwelijkse voorwaarden afwijken van de insluitingsclausule.